Labels

>Artifiele intelligentie (1) 1§de" eeuw (1) 12de graad (1) 16de eeuw (1) 17de 18de eeuw (1) 17de eeuwse netwerking (1) 17de en 18de eeuw (2) 17e eeuw-18de eeuw (1) 18de eeuw (4) 19e eeuw (2) 2016 (1) 20ste eeuw (3) 21ste eeuw (3) 2de grad (1) 300 jar vrijmetselarij (1) 7de graad Provoost en Rechter; 8ste Graad: Intendant der gebouwen (1) AASR (21) AASR 10de graad (1) AASR 18de graad (1) AASR 5 en 6de graad (1) AASR Filosofische graden (1) Adoptie ritus (1) Adoptieloges (2) Agnosticism (1) agnosticisme (1) AI (1) Algemeen (7) Allende Salvador (1) Aloude en Aangenomen Schotse Ritus (7) Amsterdam (1) Angelsaksische benadering (1) Anthropologie (1) anti-maçonnerie (1) Antienst en Moderns (1) Antients (1) Antients and Moderns (1) Antimaçonnisme (4) Antisemitime (1) Antivrijmetselarij (1) Antmaconnisme (1) Antwerpen (1) Arbeid (1) Archieven (1) Archieven Belgie (1) Archieven Nederland (1) architectuur (3) Armenie (1) Artificial Intelligence (1) Artificiële intelligentie (2) Atheisme (16) Atheïsme (9) Atheistische spiritualiteit (1) Audiobook Verlichting (1) Auschwitz (1) Azië (1) Azteken (1) Banket (1) Baron d'Holbach (1) Beeldende kunsten (2) beeldmateriaal (1) Beeldverhaal (1) beeldwoordenboek (1) beleving (1) Belgie (6) Belgie Vrijmetselarij Archief (1) beschutte communicatie (1) Besluiten Opperraden 19e eeuw (1) Bibliofilie (1) Bibliografie (2) Bibliotheken (6) Bibliotheken Duitsland (1) Bibliotheken England (1) Bibliotheken Nederland (1) Bibliotheken USA (3) Bibliotheken Zwitserkand (1) Bijbel (4) Bijbel controverse (1) Bijbel en loge (1) Bijbelse namen en betekenissen (2) Bio wetenschappen (1) Biografie (7) Blauwe graden (1) Blauwe loges (2) Blgie (1) Blinddoek (1) Boeddhisme (1) boekbespreking (1) Boekdrukkunst (2) Boeken (3) Boekenbeurs (5) Boekenbeurs Belleville (1) Boekenbeurs Lille (1) Boekenbeurs Vrijmetselarij Belgie (5) Boekenbeurs Vrijmetselarij Frankrijk (7) Boekenbeurs Vrijmetselarij Parijs (2) Boekensector (1) Boekhandel (2) Boekvoorstelling (1) Bouwstukken Nederland (1) Broederlijkheid (1) bronnenmateriaal (1) Bronnenonderzoek (1) Brugge (1) Bruno Giordano (1) Brussel (1) Buchloge (1) burgerlijke ongehoorzaamheid (1) chansons (1) Christelijk humanisme (2) classificatiesystemen (1) CLIPSAS (1) collaboratie (1) Commune 1871 Parijs (1) Commune de Paris (3) Commune Parijs (1) Commune Parijs 1871 (1) Complottheorie (1) Concentratiekampen (2) Conferenties (1) Conflictbeheersing (1) Congressen (6) Constitutie Desaguliers (1) Constituties (2) Constituties 1723 (1) Constituties 1738 (1) Creationisme (1) culturele studies (1) Cultuuremanicipatie (2) cultuurgeschiedenis (1) Cursussen vrijmetselarij (1) d’ALVIELLA (1) Darwin (1) databank (1) databanken (1) DDR (3) De Gulden Passer (1) debat (1) democratie (2) Desiderius Erasmus (1) Determinisme (1) Diaspora (1) Diderot (1) digitale documenten (1) Digitale media (1) Diversiteit Christelijke godsdiensten (1) Documentatiecentrum GOB (1) doelstellingen (1) Doit Humain (1) Droit Humain (2) drugs klimaat (1) Duitse literatuur (1) Duitsland (14) Duitsland 18-19de eeuw (1) Duitsland cultuurgeschiedenis (1) Duitsland Interbellum (1) Duitsland Online artikels (1) Duitsland Schroeder F L (1) Duitsland Vrijmetselarij (1) Duitsland? (1) Ecosissme (1) Ecossisme Franrijk (1) Eed (1) Egyptische stijl (1) Elzas (1) emblemen (1) Encyclopedieën (1) Encyclopedistes (1) engagement (1) ervaringen (2) Esoterie (2) Essay (1) Esthetica (1) ethica (3) Ethiek (8) Ethiek Atheisme (1) Ethiek WO II (1) Etiquette (3) Eugène (1) Europa (2) Europa Renaissance (1) Euthanasie (2) evolutie (1) Evolutieleer (1) Evolutietheorie (1) Extreem rechts (1) extreemrechts (1) Fantasy (1) Farmacie (1) farwin (1) Filosofgie Algemeen (1) Filosofie (42) Filosofie & levensbeschouwing (9) Filosofie & religie (4) Filosofie 17de eeuw (1) Filosofie 20ste eeuw (2) Filosofie Comenius (2) Filosofie Descartes (1) Filosofie Duitsland 19e eeuw (1) Filosofie Erasmus Spinoza (1) Filosofie filosofen (1) Filosofie Islam (1) Filosofie Italie (1) Filosofie Levensbeschouwing (2) filosofie psychologie (1) Filosofie renaissance (1) Filosofie Spinoza (2) Filosofie vrije wil (2) Filosofie Vrijmetselarij (6) Filosogie Spinoza (1) Filsofie Roman (1) Frankrijk (10) Frankrijk Franse Ritus (1) Frankrijk? Verenigd Koninkrijk (1) Franse letterkunde 18de eeuw/19de eeuw (1) Franse revolutie (1) Franse Ritus (2) Friedrich Ludwig Schröder (2) Gddragscode (1) GE Lessing (1) Gechiedenis Frankrijk (1) Geheim Meester AASR (2) Gelijkheid Man Vrouw (5) Gemeenschappelijkheid (1) gemengde (1) Geneeskunde (1) Gent (2) Geopolitiek (1) Gerectifieerde Shotse ritus (1) geschiedebis (1) geschiedenis (15) Geschiedenis Antwerpen (1) Geschiedenis Belgie (2) Geschiedenis papier (1) Geschiedenis Royal Society of London (3) Geschiedenis vrijmetselarij Rusland (1) Geschiedenis VSA (1) geshiedenis Belgie (1) Gesprekscultuur (1) Geweld (2) Gewetensvrijheid (1) gezel (1) Gids (1) GLNF (1) GOBLET (1) Godsdienstfilosofie (1) Godsidee (1) Graden van Volmaking (1) Grootoosten Italie (1) gulden snede (1) handboeken (1) Hartlib Samuel (1) Hebreeuws (1) hedendaags (1) Herbronning (4) herkomst (1) Hermeneutiek (1) Hermeneutik (1) hermetica (1) Hersenwetenschappen (1) Hiram (1) historiek (1) hofmeester (1) hogere graden? Frederik II (1) Holbach (2) Holocaust (1) homoseksualiteit (1) Hongarije (1) humanisme (22) Humanisme toekomst (1) Humor (2) Husserl Archief (1) Illuminati (1) Individu en gemeenschap (1) Industriële Revolutie (1) Initiatie (3) Instructie (1) Instructies Bouwstukken Jan Broeckx (1) Intelligent Design (1) Interbellum Duitsland (1) Internet (1) Intiem Secretaris (1) Intolerantie (1) Introspectie (1) Inwijding (2) Inwijdingen (2) inzicht (1) Islam (6) Italie (3) jaarboeken (2) Jaarboeken STC (7) Joden (1) Jodendom (1) jodenvervolging (1) journalistiek (1) Kapittelgraden enAeropgaus (1) Kapittelgraden 17 en 19 (1) Kapittelloge Aloude en Aangenomen Schotse Ritus (1) ken u zelve (1) Kennisfilosofie (2) Kennisleer (1) Kennismanagement (1) Klerikalisme (1) Knights templar (1) Komensky Jan Amos (1) kritiek (4) Kritisch onderzoek (1) Kunst (5) kunst seks (1) Kunstmatige Intelligentie (3) Landschapsarchitectuur (1) Latijn (1) Lectuur (1) Leerling (2) Leerling AASR (1) Les Ami sPhilanthropes (1) Lessing (1) Letterkunde (1) Levenbeschouwing 18de eeuw (1) Levenshoudingen (1) Lexica (2) lexicon (1) Lezingen (1) lezingenreeks (1) Liber amicorum (1) libretto (1) licht (1) Liederen (1) Literaire kritiek (1) Literaire prijzen (2) Literatuiur (1) Literatuur (2) Locke (1) Loge (2) Loge arbeid (3) Loge werking (1) Logeleiding (1) loges (1) Loreinen (1) Luik (1) Lyon (1) Maakbare mensheid (1) Maatschappij (4) Maatschappij kritiek en verbeelding (2) Maatschappijkritiek (8) maçonnieke inwijding (1) Maçoonerien vrouw (1) Magic Flute (1) marie Desraimes (2) Martinezisme (1) Mechelen (1) mededogen (1) meditatie (1) Meestergraad (2) Mens & maatschappij (4) mens en maatschappij (2) Mensenrechten klimaatverandering (1) Methode (2) Mithracisme (1) Mjthra (1) Monotheisme (1) Montaigne (2) Montesquieu (1) Moraal (3) Moraalfilosofie (3) Morin (1) Mozart W A (1) Mozart WA (1) Mozarts (1) Multiculturele samenleving (1) Mundaneum Henri La Fontaine (1) Musea (1) muziek (6) Muziek 19de eeuw (2) Mythen (1) naslagwerken (3) Nationalisme (1) Nederland (5) Nederland 17de eeuw (1) Nederland en België (1) Nederland studiedag (1) netwerking (1) Nietzsche (1) nieuw (1) nihilisme (1) Nobelprijs Henri La Fontaine (1) Nobelprijswinnaars (1) Obedienties (1) Obediënties (2) Odd Fellows (1) Onderwijs (2) Onderzoek (5) Onderzoek Nederland (1) onderzoeksbibliotheken (1) onderzoekscentra online artikels (1) Onderzoeksloge (1) ongelijkheid (1) Online artikels (3) Ontologie (1) Ontvoogding (1) oontstaan GLE (1) Oorspong (1) oorsprong (5) Oorsprong(en) AASR (1) oorsprongen (13) Oorsprongen18de eeuw (2) Oorsrongen (1) Oost Europa (1) Oostenrijk (4) Opus Dei (1) Orde van vrijmetselaren (1) organisatie (1) oVerenigd Koninkrijk (1) overzicht (1) Pansofie (2) pantheisme (1) partner (1) Pasqually (1) Pelikaan symbool (1) perfectieloge (1) periodieken (1) periodieken Frankrijk (1) Pers (1) Pezie (1) Plantin (1) Plato (1) plichten (1) POezie (1) Poëzie (2) Politiek (3) Politieke filosofie (1) Prijzen (1) Prince Hall (1) Prince Hall vrijmetselarij (1) Proefschriften (1) Prof. Dr. Hans-Hermann Höhmann (1) Psychologie (3) Racisme (1) Radicalisering (1) Ratio (1) Rechten van de mens (2) Redenaar (1) Referentiewerken (2) Referentiewerken Vrijmetselarij (1) refrentiewerken (1) Regalia (2) Regulariteit (1) Reguliere Grootloge van Belgie (1) Relgie Atheisme (1) Religie (7) religies (1) religieuze praktijken (1) Religiositeit (1) renaissance (1) Renaissance politiek (1) René Descartes briefwisseling (1) Repressie (1) RER (1) Ridderschap (1) Rite Écossais Rectifié (1) Rite Français (1) riten (1) rituaal (2) Ritualen (10) Ritualen 18e eeuw Groot-Brittannie (1) Ritualen UK (1) Ritualistiek (1) rituelen (3) ritus (2) robotoca (1) Roman (1) Romans (2) Rousseau JJ (1) Royal Arch (4) Royal Arch symbolisme (1) Royal Arch terminologie (2) Rozenkruisers (2) Rozenkruisers REAA AASR (1) Rudolf (1) Salafisme (1) samenleving (4) Samenlevinsaspecten (1) Samenzweringstheorieën (1) Schotse primitieve ritus (1) Schotse Ritus (8) seculariteit (1) Seculiere maatschappij (1) seculiere staat (1) Sociale rechtvaardigheid (1) Sociale theorie (1) socialisme (1) Solidariteit (1) Spanje (1) Spinoza (3) spiritualiteit (7) Spotprenten (1) Steiner (1) stripverhaal (1) Studiedagen (2) Studiekring STC (1) Studiekring Trogonum Coronatum (1) Studieloge (1) Studiezittingen (1) Symb. reizen (1) Symbolen (1) Symboliek (14) Symboliek altaar (1) symbolische loges (1) Symposium (1) taakverdeling (1) Taal (1) Tableaux (2) Tempel symboliek (3) Tempeliersgeschiedenis (1) tempels (1) Tentoonstelling (1) Tentoonstelling vrijmetselarij Hannover (1) Tentoonstellingen (3) Terminologie (1) Terreur (1) Terrorisme (1) Theater Esoterie (1) theologie (1) Theoterrorisme (1) Thomas More (1) Tijdsbegrippen (1) Tijdschriften (3) Tijdschriften Schotse Ritus (1) Toekomst (7) toekomstperspectieven (1) Toekomstvisie (4) Toekomstvisie Vrijmetselarij (2) tolerantie (3) Toneel (1) Toverfluit (1) transatlantisch (2) Transparantie (1) tSchröder (1) Tsjechie (1) Tuileur (1) Twijfels en zekerheden (1) Uitgeverij (5) uitgeverij Frankrijk (1) Uitgevers (3) UK (4) UK Royal Arch (1) Universele Verklaring van de Rechten Van de mens (1) USA (1) Utopia (1) Vaticaan (1) VBegraafplaatsen (1) Verenigd Koninkrijk (3) vergelijkende mythes (1) Vergeving (1) Verhalen (1) Verlichting (22) Verlichting Frankrijk (1) Verlichtingsdenken (4) Verlichtingsidealen (2) Vervolmakingsloge (1) Vierde (1) Visuele kunsten (1) Vlaanderen (2) Vluchtelinencrisis (1) VM Regulariteit (1) Volmaakt Meester (1) Voltaire (2) Voortgezette graden (2) Voortgezette graden AASR (2) Vrfijmetselarij (1) Vrfijmetselarij 21ste eeuw (1) Vriendschap (1) Vrijdenken (1) Vrijdenkers (1) Vrije geesten (2) Vrije meningsuiting (2) vrije wil (2) Vrijetselarij (1) vrijheid (11) Vrijmetselaar (1) Vrijmetselaarsfilosofie (1) Vrijmetselaarsgraden (4) Vrijmetselaarsgraden Blauwe loges (1) Vrijmetselaarstijdschriften USA (1) Vrijmetselarij (174) Vrijmetselarij Nederland cursus (2) Vrijmetselarij 18de -20ste eeuw (1) Vrijmetselarij AASR (2) Vrijmetselarij Algemeen (6) Vrijmetselarij Antwerpen (1) Vrijmetselarij Archieven (1) Vrijmetselarij beeld (1) Vrijmetselarij Belgie (13) Vrijmetselarij Boekenbeurs (1) Vrijmetselarij digitaal (1) Vrijmetselarij Duitsland (9) Vrijmetselarij Duitsland Goethe (1) Vrijmetselarij Duitsland Quator Coronati jaarboeken (1) Vrijmetselarij ethiek (2) Vrijmetselarij Europa Amerika en Kolonies (1) vrijmetselarij filosofie (1) Vrijmetselarij Frankrijk (9) Vrijmetselarij Frankrijk Online artikels (3) Vrijmetselarij Frankrijk tijdschriften (1) Vrijmetselarij Geschiedenis (2) Vrijmetselarij Geshiedenis (1) Vrijmetselarij Glaswerk (1) Vrijmetselarij Groot-Brittannie (4) Vrijmetselarij Groot-Brittannie Schotse Ritus (1) Vrijmetselarij Grootoosten (1) Vrijmetselarij Hongarije (1) Vrijmetselarij Humor (1) Vrijmetselarij Islam (1) Vrijmetselarij Java (1) Vrijmetselarij Media (1) Vrijmetselarij Musea (2) Vrijmetselarij Muziek (2) Vrijmetselarij Nederland (3) Vrijmetselarij Nederland Vlaanderen (1) Vrijmetselarij Onderzoek (1) Vrijmetselarij Oorsprong (1) Vrijmetselarij Oostenrijk (2) Vrijmetselarij Oostenrijk research (1) Vrijmetselarij Rozenkruisers (1) Vrijmetselarij Tentoonstellingen (2) Vrijmetselarij tijdschriften (4) Vrijmetselarij Toekomst (1) Vrijmetselarij UK (1) Vrijmetselarij USA (2) Vrijmetselarij Vredesbeweging (1) vrijmetselarij werkplaatsen (1) Vrijmetselarij Zuid-oost Azie (1) Vrijmetselarij Zweden (1) Vrijmetselarijen (1) vrijmetselerij (1) Vrijmetselrij (1) Vrijmetsetselarij (1) Vrijùetselarij Schilderkunst (1) Vrijzinigheid (1) Vrijzinngheid (1) Vrijzinnig humanisme (4) vrijzinnig onderwijs (1) Vrijzinnigheid (5) Vrijzinnigheid 17de eeuw (1) Vrijzinnigheid ethiek (1) Vrikjmetselarij (1) vroege teksten (1) Vrouw (5) vrouw en initiatie (1) Vrouw en vrijmetselarij (3) Vtrijmetselarij (1) WA Mozart (1) waarden (1) Wallonie (1) welvaart (1) Welvaartsdenken (1) welzijnsfilosofie (1) Wereldoorlog I (3) Wereldoorlog II (2) Wereldoorlog II Kinderen (1) Wereldoorlog II Vrijmetselarij Duitsland (1) Wereldoorlogen (1) wereldvisies (1) werkwijze (1) West-Vlaanderen (1) wet (1) Wetenschappen (2) Wetenschapsfilosofie (1) Willermooz (1) WO I (3) woordenboeken (2) York ritus (1) Zaterdaglezingen 2017 (3) zelfdestructie (1) zelfkennis (1) Zelfkritiek (1) Ziel (1) zingeving senioren (1) Zusters (2) Zwitserland (1)

zaterdag 13 februari 2016

Weerbare democratie. De grenzen van democratische tolerantie


Weerbare democratie. De grenzen van democratische tolerantie,
Bastiaan Rijpkema







In 1933 stemde een gemankeerde Rijksdag in met het einde van de Duitse democratie. In 411 v. Chr. pleegde Athene 'democratische zelfmoord'. Een radicale, antidemocratische partij stevende in de Algerijnse verkiezingen van 1991 op een tweederde meerderheid af. De Turkse democratie wordt geregeld uitgedaagd door antidemocraten die op aanzienlijke steun kunnen rekenen. Binnen de Europese Unie zijn er met enige regelmaat zorgen over de democratie in Hongarije. Democratie is waarschijnlijk het beste wat de politieke filosofie heeft voortgebracht. Toch is het geen rustig bezit: democratie bevat de ingrediënten voor haar eigen vernietiging. Wat brengt een democratie ertoe om haar eigen noodlot te omarmen? Mag een democratie zich verweren tegen antidemocraten - of is dát juist heel ondemocratisch? Hoe voorkom je dat democratie in prille staten betekent: 'one man, one vote, one time'? In Weerbare democratie bespreekt Bastiaan Rijpkema een existentiële vraag voor elke democratie: hoe ver reikt tolerantie? Tegen de achtergrond van historische en actuele voorbeelden worden de denkers besproken die zich over deze fundamentele kwestie hebben gebogen. In het verlengde van de Amsterdamse staatsrechtsgeleerde George van den Bergh ontwikkelt Rijpkema een democratietheorie waarin het zelfcorrigerende vermogen - de mogelijkheid om besluiten terug te draaien - centraal staat: democratie als zelfcorrectie. Weerbare democratie biedt daarmee een nieuw perspectief op democratie en een rechtvaardiging voor democratische zelfverdediging.

Bastiaan Rijpkema
A,sterdam, Nieuw Amsterdam, 2016, 256p
ISBN      9789046820049
In herdruk, verwacht vanaf 13-02-2016




24,99 euro

vrijdag 12 februari 2016

ISLAM AND THE FUTURE OF TOLERANCE door Sam Harris en Maajid Nawaz




Sam Harris en Maajid Nawaz, Islam and the Future of Tolerance. A Dialogue,
Cambridge, MA, Harvard University Press, 2015
16,00 Euro
ISBN 9780674088702
De toekomst van de islam, zowel in het Westen als in overwegend islamitische landen, is een van de meest veelbediscussieerde onderwerpen van onze tijd. En dat is zeker met een reden. De islam verkeert wereldwijd in een crisis, en de toekomst van deze religie is onzeker. Velen schrijven hier dan ook over, maar slechts weinigen met zoveel diepgang, inhoudelijke kennis en een kritisch-genuanceerde houding als Sam Harris, een bekende Amerikaanse atheïst en religiecriticus, en Maajid Nawaz, een Britse ex-radicaal die later deradicaliseerde en de Quilliam Foundation – een denktank die strijdt tegen radicalisering – oprichtte, zich in het maatschappelijk debat hard maakt voor hervorming van de islam wereldwijd en zich daarnaast ook sterk uitspreekt tegen het islamisme, de politieke islam.
In hun boek Islam and the Future of Tolerance. A Dialogue interviewt Harris Nawaz over cruciale onderwerpen in het islamdebat zoals het islamisme, religiekritiek, vrijheid van meningsuiting, afvalligheid, secularisme, radicalisering en de toekomst van de islam in Europa en daarbuiten. Het boek is opgezet als een vraag- en antwoordgesprek waarbij Harris steeds een stelling opwerpt over de islam – veelal kritisch ingestoken waarbij Harris de rol van de advocaat van de duivel op zich neemt – en Nawaz vervolgens zijn ideeën uitdraagt in zijn reacties op de stellingen van Harris. En daarin zit het meest interessant element van het boek, het denken van Maajid Nawaz dat uiteengezet wordt in de antwoorden op de vragen van Harris.
Nawaz kenmerkt zich in deze antwoorden als een seculiere, liberale en progressieve islamitische denker, die redeneert vanuit het gedachtegoed van de mensenrechten en de democratie en die vanuit die lens ook pleit voor hervorming van de islam. En daarbij laat hij zich uiterst kritisch uit over het islamisme, wat hij beschouwt als de grootste bedreiging van de toekomst van de islam vandaag de dag. Nawaz missie zit hem in het ‘de-islamistiseren’ van met name de moslimgemeenschappen in Europa, wat naar zijn mening cruciaal is om de toekomst van de islam in te bedden in het gedachtegoed van de mensenrechten en de democratie. Nawaz toont zich hiermee een uiterst vooruitstrevende denker, die niet ervoor terugdeinst pijnlijke conclusies te trekken, maar daarbij ook een hoopvolle impressie geeft van hoe de islam wereldwijd vooruit kan gaan.
Het enige probleem is dat het gedachtegoed van Nawaz voor velen in de moslimgemeenschapen van Europa, en in overwegend islamitische landen, waarschijnlijk vooralsnog té vooruitstrevend is. Nawaz en zijn denk tank Quilliam worden – zowel vanuit orthodox- en conservatief-islamitische hoek als vanuit reactionair-linkse hoek – door sommigen weggezet als atheïsten die de islam bedreiging, of die erop uit zijn om de islam zwart te maken. De hervorming van de islam is daarom ook – iets wat Nawaz eveneens beaamt – een proces dat eerder generaties dan jaren zal duren.
Nawaz speelt probeert hierbij zowel in Europa als daarbuiten een voortrekkersrol te spelen, en heeft ook absoluut de bagage om dit te doen. Islam and the Future of Tolerance is verplicht leesvoer voor diegene die zich interesseren voor het islamisme, islam, het bestrijden van radicalisering en de multiculturele samenlevingen van Europa. Zonder kennis genomen te hebben van het denken van Maajid Nawaz is de persoonlijke kijk op deze onderwerpen nog niet vervolmaakt. Dit boek zou daarom ook absoluut gelezen moeten worden, al is het alleen maar omdat het een hoopvolle en heldere stip op de horizon vormt in een debat over een onderwerp dat helaas in veel gevallen wordt gekenmerkt door doemdenken.


Recensie door Gert Jan Geling

zondag 7 februari 2016

L'esprit de l athéisme. Introduction a une spiritualité sans Dieu.


Comte-Sponville André

L'esprit de l athéisme. Introduction à une spiritualité sans Dieu.
Paris, Albin Michel,2006.222p.
(Livre de Poche 31113)

ISBN 978-2-253-12466-5
Euro 6,30

Boekbespreking door Benjamin Wolff  -  25/07/2008

Pour un athéisme non dogmatique

Les textes publiés dans Vos contributions ne représentent que l'opinion de leurs auteurs.

Deux essayistes s'efforcent de penser l’athéisme : Michel Onfray et André Comte-Sponville. Alors que le premier est moins athée qu’anti-théiste, le second a l’avantage de prendre son athéisme pour une croyance et non un savoir. Agnosticisme ? Non. Le croyant dit : je crois en Dieu. L’agnostique dit : je ne crois pas en Dieu. L’athée dit : je crois que Dieu n’existe pas. L’idiot dit : je sais que Dieu n’existe pas. L’imbécile dit : je sais que Dieu existe.
Dans son livre, L’esprit de l’athéisme, André Comte-Sponville se pose 3 questions :

La réponse dépend du sens qu’on donne à "religion". S’il s’agit de la croyance en un Dieu personnel et créateur, on peut alors se passer de religion (par exemple, les sociétés bouddhistes ou confucéennes).Si on considère en revanche l’étymologie du mot, la réponse est non.
Deux étymologies différentes se concurrencent :

1) Religion vient du latin Religare, c’est-à-dire relier. La religion est ici ce qui relie. Dans ce cas, aucune société ne peut se passer de religion car religion et lien sont synonymes. Mais il s’agit davantage de communauté que de religion. Ainsi, on peut se passer de religion mais pas de communion.

2) Religion vient du latin Relegere, c’est-à-dire recueillir ou relire. La religion est ici ce qu’on recueille et relit (ou ce qu’on relit avec recueillement). Le livre qu’on relit est ici le trait d’union entre les morts et les vivants. Mais il s’agit d’avantage de fidélité que de religion. Ainsi, on peut se passer de religion mais pas de fidélité. Comte-Sponville pense d’abord à la fidélité envers les valeurs gréco-judéo-chrétienne dont nous avons hérité car, dit-il, les deux dangers sont le nihilisme et le fanatisme.

On voit tout de suite la jonction des deux origines : relire crée du lien. Le lien ne se crée qu’à la condition de transmettre. Pas de Religare (communion) sans Relegere (fidélité).
André Comte-Sponville ajoute que la différence entre un croyant et un athée, c’est la dimension d’espérance. Avec Dieu, "on peut espérer une infinité de vie infiniment heureuse" (Pascal), alors qu’un athée lucide ne peut pas échapper au désespoir. Mais, selon lui, le sage vit au présent : il ne désire que ce qui est ou que ce qu’il fait. Seul le désespéré est heureux, car le croyant est esclave de son espoir. En somme, et c’est-ce qui fait la force des religions, c’est que l’espérance lui donne raison.
De plus, le croyant et l’athée ont ceci en commun qu’ils aiment deux la vérité, mais le second a cette spécificité : il pense que la vérité ne l’aime pas.


Dieu existe-il ?
On peut relever 3 arguments donnant des raisons de ne pas croire en Dieu.

1) La faiblesse des preuves de l’existence de Dieu
-La preuve ontologique dit que "si Dieu n’existait pas, il serait imparfait, or Dieu est parfait donc il existe." Mais une définition ne peut pas prouver une existence (on ne s’enrichit pas en définissant la richesse).
- La preuve cosmologique consiste au raisonnement suivant : "les effets s’expliquent par leur cause. Or chaque cause a elle-même sa propre cause mais cet enchaînement n’est pas infini sinon le monde serait inexplicable. Ainsi, la cause première qui n’a pas de cause est Dieu." Mais pourquoi n’y aurait-il pas de l’absolument inexplicable (de la contingence) ? Et même si cet être nécessaire premier existe, pourquoi ce serait un Dieu personnel ? Ce pourrait être le feu d’Héraclite ou la substance de Spinoza.
- La preuve physico-théologique repose sur l’idée que "le monde serait trop ordonné et trop harmonieux pour que se puisse être le fait du hasard : une telle réussite suppose une intelligence ordonnatrice et créatrice." Mais l’ordre (le mouvement des planètes, la téléonomie des Etre Vivants) s’explique de mieux en mieux avec le progrès et les désordres se constatent de plus en plus.

2) La faiblesse de l’expérience
Si Dieu existait, je devrais le voir ou le sentir davantage : pourquoi se cache-t-il ? Pour respecter notre liberté, disent les croyants. Mais prétendre que Dieu se cache pour respecter notre liberté, ce serait supposer que l’ignorance est un facteur de liberté ! Qui accepte ça ?
Et que penser d’un père qui se cache à ses enfants ? Un monstre ? L’idée d’un Dieu qui se cache est inconciliable avec l’idée d’un Dieu père.

3) Une explication incompréhensible
On veut expliquer quelque chose qu’on ne comprends pas (le monde, la vie, la conscience) par quelque chose que l’on comprends encore moins : Dieu. Les croyants expliquent l’inexpliqué par l’inexplicable…
On peut relever 3 arguments donnant des raisons de croire que Dieu n’existe pas.

1) L’excès du mal
C’est un argument populaire mais valable : pourquoi le mal ? Réponse du croyant : le mal est le prix à payer pour la création. Si le monde était parfait, il serait Dieu et il n’y aurait pas de monde. Soit. Mais fallait-il qu’il y en ait autant ?
2) La médiocrité de l’homme
L’homme est trop habité par la vanité pour qu’il soit la créature d’un Dieu. "Dieu créa l’homme a son image" : ça fait douter de l’original... Croire en Dieu, ce serait se donner une bien grande cause pour un si petit effet...

3) Trop beau pour être vrai !
Nous désirons tous : la justice, la paix, être aimé, ne pas mourir…Et bien ces désirs suffisent à nous dissuader de croire car "une croyance qui correspond à ce point à nos désirs, il y a lieu de craindre qu’elle n’ait été inventée pour les satisfaire." Ainsi, Dieu est trop désirable pour être vrai et la religion est trop réconfortante pour être crédible.

Quelle spiritualité pour les athées ?
En conclusion, André Comte-Sponville essaie d’introduire une nouvelle spiritualité sans Dieu : un mysticisme athée ou un athéisme mystique. Il l’a construit essentiellement à partir de plusieurs expériences personnelles : "de plénitude, de simplicité, de silence, d’éternité : tout cela ne faisait qu’un." Mais en quoi consiste cette spiritualité ? "Je répondrai volontiers : une spiritualité de la fidélité plutôt que de la foi, de l’action plutôt que de l’espérance, de l’amour plutôt que de la crainte ou de la soumission." A voir…


Benjamin Wolff