'Door Spinoza's lens:
Pelckmans - Klement
2012
Aantal pagina's: 232
Hoe Spinoza de moraal de nek omwringt
Het zal je maar overkomen. Beweren dat de hele wereld deel uitmaakt van God. En net daarom versleten worden voor een rabiate atheïst. Hoe is Spinoza daar 400 jaar geleden toch in geslaagd? En hoe is Tinneke Beeckman er toch in geslaagd een morsdode filosoof zo overtuigend nieuw leven in te blazen?
In 'Door Spinoza's lens' wandelt filosofe Beeckman met haar collega Spinoza door de 21ste eeuw. Ze vraagt naar zijn mening over de relletjes rond de Mohammedcartoons, ze drukt zijn twijfels uit over de Arabische Lente en ze laat de oude knar zijn zegje doen over de heersende seksuele moraal. Spinoza toont zich daarbij verrassend provocerend door te stellen dat er op seksueel vlak geen normen of regels zijn.
Als Beeckman iets duidelijk wil maken, dan is het wel dat Spinoza met alle plezier de conventionele moraal beredeneerd de nek omwrong. Spinoza had een hekel aan filosofen die mensen niet opvatten zoals ze zijn. Daarom drukte hij zijn afkeer uit voor de Utopia van Thomas More. Enkele eeuwen later trapt Beeckman nog eens koelbloedig na, net omdat het sprookje van More een veel te passioneel antwoord was op de excessen van de toenmalige privatisering.
Moeten we dan de moraal verwerpen, om vrij te zijn als een vogel?
Helemaal niet! Elke mens draagt voor Spinoza de volle verantwoordelijkheid voor de manier waarop hij met ondoorgrondelijke godsbesluiten omgaat. Zelfverwezenlijking heet dat. Je bereikt het door inzicht te verwerven in de rationele logica van oorzaak en gevolg, om uiteindelijk bij God als eerste oorzaak te belanden. Een democratie en een krachtige staat die de burgers toelaat zichzelf te verwezenlijken, is voor Spinoza dan ook cruciaal.
Helemaal niet! Elke mens draagt voor Spinoza de volle verantwoordelijkheid voor de manier waarop hij met ondoorgrondelijke godsbesluiten omgaat. Zelfverwezenlijking heet dat. Je bereikt het door inzicht te verwerven in de rationele logica van oorzaak en gevolg, om uiteindelijk bij God als eerste oorzaak te belanden. Een democratie en een krachtige staat die de burgers toelaat zichzelf te verwezenlijken, is voor Spinoza dan ook cruciaal.
Spinoza brengt de 21ste eeuw een prikkelend bezoek. Het is alleen wat jammer dat de alternatieven die Beeckman en Spinoza op Occupy Wall Street of de Arabische Lente formuleren, zo ver van de werkelijkheid lijken te staan. Of zoals professor Schliesser in zijn nawoord aanhaalt: "Beeckman die duidelijk de idee van een maakbare samenleving verwerpt, doet ogenschijnlijk geen pogingen om alternatieven voor een ernstig democratisch tekort aan te dragen." Ogenschijnlijk dus, want de weg die Beeckman met Spinoza bewandelt, is die van toenemende inzicht. Op die manier moet een dictatuur blijkbaar als vanzelf van een democratie bevallen. Dat klinkt mooi. Maar hoe down to earth zijn Spinoza en Beeckman dan nog? Toegegeven, het kartel Beeckman - Spinoza heeft een punt. Te vaak mondt verontwaardiging uit in weerwraak. Te vaak rijden revoltes zich vast in versterkt tiranniek gezag.
Laat dat de pret niet drukken. Want het is ronduit aangenaam optrekken met de jonge Beeckman en de oude Spinoza.
Recensie: Peter De Proft
