Wanneer een christen of Jood in Europa over het algemeen zijn of haar geloof achter zich laat, is dit zonder enige gevolgen. Alleen in orthodoxe hoek kunnen er voor de desbetreffende ex-gelovige nog problemen ontstaan, veelal in de vorm van sociale uitsluiting. Over de gehele linie genomen is het echter binnen het christendom en het Jodendom mogelijk om het geloof te verlaten, zonder enige noemenswaardige consequenties.
Hoe anders is dit voor diegene die de islam verlaten. ‘Ex-moslims’, zoals diegene die de islam verlaten genoemd worden (een term die niet helemaal recht doet aan het fenomeen aangezien het desbetreffende individu meer is dan alleen datgene wat hij of zij niet langer is), ondervinden grote problemen, en zelfs bedreigingen of geweld, bij het verlaten van hun religie. Afvalligheid is binnen de islam verboden, en dient volgens het islamitische recht in een islamitische staat bestraft te worden met de doodstraf. Deze wordt in de praktijk in Europa uiteraard niet toegepast, maar desalniettemin ondervindt een aanzienlijk deel van de Europese ex-moslims grote tot zeer grote problemen wanneer zij (openlijk) hun geloof verlaten.
De problemen die ex-moslims in Europa ondervinden bij het verlaten van hun religie worden in het boek The Apostates. When Muslims Leave Islam, uitvoerig beschreven door Simon Cottee, een criminoloog die verbonden is aan de Universiteit van Kent. Het boek is een gedetailleerde studie naar de redenen waarom ex-moslims de islam verlaten, de manieren waarop zij dit precies doen, en hoe hierop binnen hun families en de verschillende moslimgemeenschappen in het Verenigd Koninkrijk gereageerd wordt.
Het beeld dat geschetst wordt in het boek is weinig rooskleurig. Sommige van de persoonlijke levensverhalen van ex-moslims die geïnterviewd worden in dit boek zijn hartverscheurend. De angst, de conflicten, de sociale uitsluiting die ze ervaren hebben allen een grote impact op hun levens. Voor sommigen leidt het ertoe dat ze bewust in de kast blijven, en hun leven als leugen leven. Weer anderen proberen zo goed als het kan te schipperen en in de persoonlijke contacten met hun naasten te redden wat er te redden valt. Weer anderen keren niet alleen hun religie, maar ook hun naasten die hen niet wensen te accepteren zoals zij zijn de rug toe. Voor velen een uiterst pijnlijke stap.
The Apostates is een belangrijke studie naar de problematiek van ex-moslims in Groot-Brittannië. Maar het boek is meer dan alleen dat. Het is ook een studie naar theorieën omtrent afvalligheid, een fenomeen dat nog onvoldoende onderzocht is. In die hoedanigheid is dit boek eveneens erg belangrijk, en lezenswaardig. Zowel voor diegene die meer te weten willen komen over de problemen waar (Britse) ex-moslims mee te maken hebben, als voor wie zich wil verdiepen in het fenomeen afvalligheid.
De grootste zwakte van het boek ligt in het feit dat de onderzoekspopulatie van Cottee niet in alle opzichten representatief genoemd kan worden. Cottee heeft uitsluitend Britse ex-moslims die actief waren op het internet-forum van de Council of Ex-Muslims in Britain geïnterviewd. Het is de vraag in hoeverre deze ex-moslims, die actief op zoek gaan naar andere ex-moslim op het forum van de CEMB, de gehele populatie van ex-moslims in het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigen. Om dat te weten komen is verder onderzoek noodzakelijk.
Desalniettemin bewijst Cottee met zijn belangrijke en helaas nog te weinig opgemerkte studie zowel de wetenschap als Britse ex-moslims, en ex-moslims buiten het VK, een grote dienst door in kaart te brengen waar ex-moslims tegen aan lopen wanneer zij gebruik maken van de godsdienstvrijheid die zij genieten onder de wet. Want godsdienstvrijheid kan wel door de staat gegarandeerd worden, maar wat schiet een afvallige hiermee op als deze vrijheid niet gerespecteerd wordt door zijn of haar persoonlijke omgeving?
Het is tijd dat over het fenomeen afvalligheid, en de rechten en vrijheden van ex-moslims een publiek, openlijk, debat wordt gevoerd. Zowel binnen de verschillende moslimgemeenschappen als binnen de samenlevingen van België, Nederland en andere Europese landen. Het is onbestaanbaar dat in het Europa van de 21ste eeuw velen in de praktijk nog niet de rechten en vrijheden genieten die wel bij wet aan hen geschonken zijn. Verandering op dit gebied is hard nodig. En daarom zijn boeken alsThe Apostates die het debat wat tot deze verandering kan leiden in gang kunnen zetten van groot belang.
Recensie door Gert Jan Geling
Simon Cottee, The Apostates.When Muslims leave Islam, Hurst Publishers, 2014
