Omdat hij het was, omdat ik het was

Michel de MontaigneMontaignes Essays is de rijkste, persoonlijkste en beroemdste essaybundel ter wereld. In zijn ongekunstelde, sterk beeldende taal stelt hij essentiële levensvragen aan de orde. In dit boekje: wat is vriendschap? En wat is liefde? Zijn bijna anarchistische manier van denken – zonder vooroordelen en clichévrij – vormt een aansporing aan de lezer: denk zelf. Montaigne schrijft hier vrijmoedig en modern, ja tijdloos, over vriendschap en liefde.

• Auteur: Michel de Montaigne

• Vertaler: Hans van Pinxteren

• Uitgeverij: Athenaeum

• NUR: 323

• E-book

• ISBN: 9789025300753

• Prijs: € 7,99

• Publicatiedatum: 26-11-2015

• Paperback

• ISBN: 9789025300715

• Prijs: € 9,99

• Publicatiedatum: 24-11-2015

Montaigne over zijn vriend: Omdat hij het was, omdat ik het was

Mariska Jansen − 18/01/10, 00:00

RECENSIE

Wat is de belangrijkste gedachte van Michel de Montaigne voor onze tijd? Vertaler Frank de Graaff antwoordt: „Montaigne (1533-1592) schrijft in het essay ’Over vriendschap’: Als men bij mij zou aandringen te zeggen waarom ik van hem hield, voel ik dat dit alleen uitgedrukt kan worden door te zeggen: ’Omdat hij het was: omdat ik het was’.

Gevoelige woorden over zijn unieke vriendschap met Etienne de La Boétie, magistraat, humanist en dichter. De basis van hun verbond is herkenning. De mannen inspireren elkaar en hebben aan een paar woorden genoeg om de ander te begrijpen. De dood van La Boétie in 1563 raakt Montaigne zeer. Hij betreurt het ’dat hij niet twee, drie of vier levens heeft en niet vele geesten en vele willen, om allemaal te geven aan degene die hij liefheeft’. Volgens Montaigne was hun vriendschap zo volmaakt dat je zoiets niet gauw zult tegenkomen. Met deze ervaring definieert hij de essentie van volmaakte vriendschap. Die is ondeelbaar, vindt hij. Je geeft je zo totaal over aan de vriend, dat er niets overblijft om aan een ander te geven.”

Ook niet aan je echtgenoot? Montaigne was getrouwd.

„Mannen en vrouwen worden in die tijd als totaal verschillende mensen gezien; ze delen niet dezelfde geestelijke zaken en kunnen spiritueel niet in elkaar vervloeien. Montaigne schrijft uitermate respectvol over zijn vrouw. Hij bewondert haar om hoe ze het huishouden regelt. Terwijl hij in de torenkamer van zijn kasteel schrijft, bereidt zij een etentje voor. Maar zij blijft iemand met wie hij een uiterlijke overeenkomst heeft. Ze is niet de juiste gesprekspartner. Zelfs voor seksueel genot benadert een man zijn echtgenote niet, maar een prostituee. Het zou te vernederend voor haar zijn. Het huwelijk haalt het bij lange na niet bij ware vriendschap, zegt Montaigne. Daar ’vermengen en versmelten geesten zich tot een zo allesomvattend samengaan, dat ze de naad die hen verbindt doen verdwijnen en niet meer terugvinden’.”

Zo’n vriendschap lijkt me zeldzaam.

„Zeker! En dat vindt Montaigne ook. Hij schat dat in de meest gunstige omstandigheden ’het al veel is als het lot dat eens in de drie eeuwen tot stand brengt’. Voor echte vriendschap is een vertrouwelijke gedachte-uitwisseling nodig. Die vertrouwelijkheid is bijvoorbeeld ook in een ouder-kindrelatie niet mogelijk. Zo hoort een ouder zijn kind niet van alles deelgenoot te maken en kunnen kinderen op hun beurt ouders niet adviseren. Volgens Montaigne leunt vriendschap op vrijheid en gelijkwaardigheid. Om die reden valt ook de knapenliefde uit de oudheid niet onder ware vriendschap – oudere mannen die relaties aanknopen met jonge jongens die kennis opdoen in ruil voor seksueel contact. Dan zijn er nog vriendschappen waarbij slechts één kant van de vriend aan bod komt. Denk aan alledaagse relaties waarbij je discussieert met de een en tennist met de ander. Montaigne deed scherpzinnige observaties, vaak van triviale zaken. Die volmaakte vriendschap waarover hij spreekt, zouden we nu een symbiose noemen. Zijn essays vormen een prelude van de moderne sociale wetenschap.”

Hij was een humanist.

„Hij las klassieke teksten, vond het bestaan op aarde belangrijker dan de hemel en bestudeerde de mens. Hij schreef niet alleen over vriendschap, maar ook over eenzaamheid en de gevolgen van oorlog.

Tijdens zijn leven woedde er een hevige strijd tussen protestantse hugenoten en de katholieken. Berucht is de Bartholomeüsnacht in augustus 1572, die een paar dagen na de huwelijksvoltrekking van de protestantse Hendrik van Navarra en de zuster van de Franse koning plaatsvond. De bruiloft is het startsein van een bloedbad dat drie dagen duurt en waarin duizenden hugenoten omkomen. Montaigne, die een Portugees-joodse moeder had, is geschokt door de oorlog. Als een modern socioloog beschrijft hij de verscheurde gemeenschappen, de desintegratie en het geweld.

Zijn sociologische belangstelling blijkt ook als er ter vermaak een paar indianen uit Midden-Amerika naar Frankrijk worden gebracht. Hij zoekt ze op, vraagt naar hun leefwereld en is nieuwsgierig naar de inrichting van hun samenleving. Zo zoekt Montaigne voortdurend naar het universele in de mens. Wijsheid haal je niet uit boeken, maar verkrijg je door het leven gade te slaan.”

Recensie via TROUW