Multiculturalism and its Discontents

RETHINKING DIVERSITY AFTER 9/11

Kenan Malik

De stelling dat de multiculturele samenleving mislukt is, is een veelgehoorde aan rechterkant van het politieke spectrum. Sinds de vroege jaren 2000 hebben overwegend rechts-conservatieve en populistische politici en opiniemakers het concept van de multiculturele samenleving en het achterliggende gedachtegoed van het multiculturalisme bekritiseerd. In deze context is zijn het links-liberale politici en opiniemakers geweest die juist de multiculturele samenleving verdedigd hebben, soms als een reflex op rechtse kritiek, zonder te weten waar men eigenlijk over spreekt. Het monopolie van het bekritiseren van het multiculturalisme behoorde overwegend toe aan rechts, terwijl links zich opwierp als de verdediger ervan.

Maar niet elke kritiek op het multiculturalisme komt uit rechtse hoek, en niet elke linkse denker verdedigt het multiculturalisme. Kenan Malik, een Britse auteur en BBC-presentator van Indiase afkomst, is een van Groot-Brittannië's grootste critici van het multiculturalisme. En zijn kritiek komt van links, en niet van rechts. Malik is ervan overtuigd dat juist links-liberale politici het multiculturalisme zouden moeten bekritiseren, omdat het in strijd is met een aantal belangrijke principes waar zij ideologisch voor gezien worden. In zijn boek Multiculturalism and its Discontents; Rethinking Diversity after 9/11 zet hij uit waarom precies.

Multiculturalisme, aldus Malik, 'describes a set of policies, the aim of which is to manage and institutionalize diversity by putting people into ethnic and cultural boxes, defining individual needs and rights by virtue of the boxes into which people are put, and using those boxes to shape public policy.' Malik identificeert een aantal kernelementen van het multiculturalisme die volgens hem uiterst problematisch zijn. Ten eerste het feit dat individuen in hokjes worden gestopt op basis van hun cultuur of etniciteit. Ten tweede dat rechten toebedeeld worden aan diezelfde hokjes, aan groepen, en niet aan individuen. Ten derde dat daarbij culturele (en ook religieuze) identiteiten worden verabsoluteerd, en op essentialistische wijze worden gehanteerd. Ten vierde dat minderheden onder minderheden genegeerd worden en veelal de meest conservatieve krachten als de ‘originele vertegenwoordigers’ van hun culturele groep worden beschouwd. En ten vijfde dat het multiculturalisme het systeem is waar men deze hokjes, deze groepen, mee probeert te managen.

Als zijnde een progressieve, links-liberale denker verwerpt Malik een ideologie waarvan bovenstaande punten de kernwaarden zijn. Juist omdat hij vóór diversiteit is, wijst Malik het multiculturalisme af. Malik gaat, zoals het een liberaal denker betaamt, primair uit van het individu. Individuen hebben rechten, groepen niet. Cultuur en religie zijn geen absolute categorieën, maar aan verandering onderhevig. Individuen vallen niet altijd in hokjes in te delen, en hun identiteiten kennen vele lagen. Bevolkingsgroepen zijn enorm divers, en deze diversiteit zou erkend moeten worden. En de staat zou wanneer het diversiteit wil managen van individuen uit moeten gaan, en niet van groepen, en niet aan de hand van de meest conservatieve krachten binnen een bevolkingsgroep als zogenaamde ‘originele vertegenwoordigers’ invloed op deze groep uit moeten proberen te oefenen. We zijn in Europa, aldus Malik, toe aan een geheel nieuwe wijze waarop we met diversiteit om moeten gaan. En om deze stap te zetten moeten we allereerst afstand nemen van het multiculturalisme.

Wat we, nadat we dit in Europa gedaan hebben, vervolgens moeten doen, wordt niet helemaal duidelijk uit het boek. Multiculturalism and its Discontents biedt een heldere, liberale kritiek op het multiculturalisme, en legt feilloos haar fouten bloot. Maar een duidelijk alternatief om met migratie in diversiteit in Europese samenlevingen om te gaan, biedt het boek niet. Malik laat dit open door te stellen dat juist culturele en ideologische botsingen rondom diversiteit waardevol zijn, zonder dat hij daarbij duidelijk beschrijft hoe West Europese samenlevingen hier op zouden moeten reageren. Desalniettemin is het boek van belang omdat het een waardevolle studie is naar wat er mis is met het multiculturalisme. Een kritiek die een keer niet vanuit rechts-conservatieve of populistische hoek komt, maar van een links-liberaal. Dit biedt hoop voor het ontwikkelen van ideologische alternatieven voor het multiculturalisme in Europa die niet diversiteit afwijzen.

Multiculturalisme and Discontents draagt daarom absoluut bij aan de literatuur over het multiculturalisme en is een belangrijk boek voor links-liberalen die geïnteresseerd zijn in onderwerpen als diversiteit, minderheden en het samenleven van bevolkingsgroepen in Europa.

 Via Liberales

Recensie door Gert Jan Geling

Kenan Malik, Multiculturalism and its Discontents, Seagull Books, 2014